ანოტაცია

სტატიაში შეფასებულია მცირე და საშუალო მეწარმეობაზე მოქმედი საგადასახადო ფაქტორები.გგაანალიზებულია საქართველოს საგადასახადო სისტემის თავისებურებები, მოყვანილია სხვადასხვა განვითარებული ქვეყნის მაგალითები და შესაბამის მაჩვენებლებთან შედარებითი ანალიზის გზით განხილულია მცირე და საშუალო მეწარმეობის მასტიმულირებელი საგადასახადო პოლიტიკა ცალკეული ქვეყნის შემთხვევაში.
ნაშრომში გაანალიზებულია მცირე და საშუალო მეწარმეობის ძლიერი და სუსტი მხარეები, დასაბუთებულია მისი როლი ქვეყნის სამეწარმეო გარემოსა და მთლიანად ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებაში. გგანხილულია მეწარმეობის განვითარებაზე მოქმედი სამთავრობო პოლიტიკა და მათ შორის გამოკვეთილია საგადასახდო სისტემის გავლენა, მიმოხილულია საგადასახადო შეღავათები ადგილობრივი და უცხოელი მეწარმეების მიმართ ყველა იმ ქვეყნის მაგალითზე, რომელთანაც საქართველოს აქვს დადებული ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილებისა და გადასახადების გადაუხდელობის აღკვეთის შესახებ შეთანხმება.აასევე, შეფასებულია უკვე გატარებული საგადასახადო რეფორმების შედეგები და სამომავლოდ ევროკაშირის საგადასახადო პოლიტიკასთან ჰარმონიზაციის შესაძლებლობები.
სტატიაში განხილულია ადგილობრივი თუ უცხოელი მეწარმეების მცირე და საშუალო მეწარმეობაში ინვესტიციების განხორციელების შემაფერხებელი პრობლემები.ჵგამოვლენილი პრობლემების შესაბამისად წარმოდგენილია დასკვნები და შემოთავაზებულია რეკომენდაციები.
საკვანძო სიტყვები: საგადასახადო სისტემა, დაბეგვრა, საგადასახადო სანქცია, საგადასახადო შეღავათები, ჰარმონიზაცია.

სამეწარმეო საქმიანობის დაწყებისა და განვითარებისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მიმზიდველი და სტაბილური საგადასახადო გარემოს შექმნა. ეს გულისხმობს საგადასახადო კანონმდებლობის მუდმივ სრულყოფას, საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობის საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკასთან შესაბამისობაში მოყვანას, საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების ფარგლებში საბაჟო კანონმდებლობის ევროკავშირის კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაციას და საგადასახადო კანონმდებლობის ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოებას არაპირდაპირი გადასახადების (დღგ, აქციზი) ნაწილში. 2011 წლის იანვარში ძალაში შევიდა კანონი “ახალი კურსი სამართლიანი, მარტივი და სანდო საგადასახადო სისტემა“ . საგადასახადო კოდექსში 2005 წელს შეტანილმა ცვლილებებმა მთლიანად შეცვალა საქართველოს ფისკალური ლანდშაფტი. საკანონმდებლო ცვლილებების მიღების შემდეგ 2004 წელს არსებული ოცდაერთი გადასახადიდან მხოლოდ 6 შენარჩუნდა. ახალი სისტემა ისეთი დაბალი დაბეგვრის დონით ხასიათდება, რომელიც საქართველოს მსოფლიო რეიტინგში მე-4 ადგილზე აყენებს. დროთა განმავლობაში რამდენიმე ცვლილებისა და დამატების მიღების შემდეგ საგადასახადო კოდექსი დღევანდელი ფორმით შემდეგ გადასახადებს და საგადასახადო განაკვეთებს აწესებს:
გადასახადები/განაკვეთები
• საშემოსავლო გადასახადი – 20%
• მოგების გადასახადი – 15%
• დამატებული ღირებულების გადასახადი – 18%
• აქციზი – დიფერენცირებულია
• იმპორტის გადასახადი – 0%; 5%; 12%
სპეციალური/პრეფერენციული დაბეგვრის რეჟიმი მიკრო და მცირე ბიზნესისთვის
• მიკრობიზნესი (ბრუნვა არაუმეტეს 30 000 ლ.) – გათავისუფლებულია
• მცირე ბიზნესი (ბრუნვა არაუმეტეს 100 000 ლ.) – 3% ან 5%
საგადასახადო რეფორმები პირდაპირ აისახება მცირე და საშუალო მეწარმეების საქმიანობის ეფექტიანობაზე. საქართველოში მცირე და საშუალო საწარმოთა განვითარების ინსტიტუციური და საკანონმდებლო სისტემის ჩამოყალიბება 1990-იანი წლების ბოლოს დაიწყო. 1999 წელს მიღებულ იქნა კანონი „მცირე საწარმოთა მხარდაჭერის შესახებ“, რომელიც განსაზღვრავდა მცირე და საშუალო საწარმოების განვითარების ძირითად პრინციპებს. 2002 წელს დამტკიცდა „მცირე და საშუალო საწარმოთა სახელმწიფო დახმარების პროგრამა“. სამთავრობო დახმარების კონცეფციისა და სპეციალური პროგრამის განხორციელების შედეგად მცირე და საშუალო საწარმოთა აქტივობების ზრდის პროცესი სტაბილური გახდა.
ბოლო წლებში გატარებულმა რეფორმებმა სათანადო ასახვა პოვa სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ გაკეთებულ პოზიტიურ შეფასებებში, რომლებიც ძირითადად დაეფუძნა ახალი კანონებისა და საკანონმდებლო ცვლილებების ანალიზს. ამავე დროს, მკვეთრად გაუარესდა საკანონმდებლო და რეგულაციური გარემო მცირე და საშუალო ბიზნესთან მიმართებაში. gauqmda კანონი „მცირე და საშუალო საწარმოების მხარდაჭერის შესახებ“ და ის სამთავრობო გადაწყვეტილებები, რომლებიც მიზნად ისახავდa მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარების სახელმწიფო ხელშეწყობას. 2011 წელს ხელისუფლებამ გარკვეული ნაბიჯები გადადგა მცირე ბიზნესის განვითარებისათვის. ამოქმედდა დამწყები ბიზნესისთვის წამახალისებელი საგადასახადო შეღავათები. კერძოდ, საგადასახადო კოდექსში შეტანილ იქნა ცვლილებები, რომლის შედეგად განისაზღვრა მიკრო და მცირე ბიზნესის ცნებები. დაბეგვრის სპეციალური შეღავათიანი რეჟიმებით სარგებლობის უფლება მიენიჭა მიკრო, მცირე და ფიქსირებული სტატუსის მქონე გადასახადის გადამხდელებს. საგადასახადო კოდექსით მიკრობიზნესის მწარმოებლად განიხილება ფიზიკური პირი, რომლის ჯამური ერთობლივი შემოსავალი კალენდარული წლის განმავლობაში არ აღემატება 30 000 ლარს. ამასათან, აღნიშნული სტატუსის ფიზიკური პირი არ იხდის საშემოსავლო გადასახადს. მცირე ბიზნესის სტატუსი კი მიენიჭა მეწარმე ფიზიკურ პირს, რომლის მიერ ეკონომიკური საქმიანობიდან მიღებული ერთობლივი შემოსავალი კალენდარული წლის განმავლობაში არ აღემატება 100 000 ლარს, მისი დასაბეგრი შემოსავალი, იბეგრება 5 პროცენტით .
მცირე და საშუალო ბიზნესში საგადასახადო სისტემის ანალიზის მიზნით ჩატარდა მცირე მეწარმეობის SWOT ანალიზი, გამოვლინდა მისი ძლიერი და სუსტი მხარეები.

მცირე მეწარმეობის ძლიერი და სუსტი მხარეები

მეტად საყურადღებოა ის საგადასახადო სამართალდარღვევები და მასზე დაწესებული სანქციები, რომლის გადახდაც დღეს მეწარმეებს უწევთ. საგადასახადო სამართალდარღვევა არის გადასახადის გადამხდელის მართლსაწინააღმდეგო ქმედება, რომლისთვისაც საგადასახადო კოდექსით გათვალისწინებულია პასუხისმგებლობა. საგადასახადო სანქციები გამოიყენება საურავისა და ფულადი ჯარიმის სახით. არსებობს სხვადასხვა სახის ჯარიმები:
• საგადასახადო ორგანოებში გადასახადის გადამხდელად აღრიცხვაზე დადგომის წესის დარღვევა _ იწვევს დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით;
• საგადასახადო დეკლარაციის დაგვიანებით წარდგენა _ იწვევს დაჯარიმებას ამ დეკლარაციის საფუძველზე დასარიცხი თანხის 5 პროცენტის ოდენობით, მაგრამ არანაკლებ 200 ლარისა, ყოველ დაგვიანებულ სრულ (არასრულ) საგადასახადო თვეზე;
• საგადასახადო დეკლარაციაში ან/და გაანგარიშებებში გადასახადის ოდენობის შემცირება _ იწვევს დაჯარიმებას შემდეგი ოდენობებით: 15 000 ლარამდე _ შემცირებული თანხის 25%; 15 000-დან 25 000 ლარამდე _ შემცირებული თანხის 50%, 25 000 ლარზე _ შემცირებული თანხის 75%; 25 000-ზე მეტი _ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა;
• საგადასახადო ორგანოს თანამდებობის პირისათვის წინააღმდეგობის გაწევა - იწვევს დაჯარიმებას 100 ლარის ოდენობით;
• ყადაღადადებული ქონების მფლობელობის, სარგებლობის ან/და განკარგვის წესის დარღვევა _ იწვევს დაჯარიმებას 3 000 ლარის ოდენობით;
• შემოსავლებისა და ხარჯების, აგრეთვე გადასახადით დასაბეგრი სხვა ობიექტების აღრიცხვის წესის დარღვევა (ერთ საგადასახადო პერიოდში) _ იწვევს დაჯარიმებას 1 000 ლარის ოდენობით;
• გადახდის წყაროსთან გადასახადის დაუკავებლობა _ იწვევს დაჯარიმებას დაუკავებელი თანხის 10%-ის ოდენობით;
• დღგ-ს გადამხდელად რეგისტრაციის გარეშე ფუნქციონირება _ იწვევს დაჯარიმებას გადასახდელი დღგ-ის 100%-ით;
• დღგ-ს საგადასახადო ანგარიშფაქტურის არასწორად ან/და არასრულად შევსება, თუ ეს იწვევს დღგ-ის თანხის შემცირებას ან ჩასათვლელი თანხის ზრდას _ იწვევს დაჯარიმებას შემცირებული დღგ-ის თანხის ან გაზრდილი ჩასათვლელი თანხის 100%-ით;
• საგადასახადო ანგარიშფაქტურის არასრული შევსება _ იწვევს დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით;
• გადასახადის გადამხდელის მიერ კოდექსით გათვალისწინებული ვალდებულებების შეუსრულებლობა, რისთვისაც გათვალისწინებულია ჯარიმა, მაგრამ არ არის განსაზღვრული ჯარიმის ოდენობა _ იწვევს დაჯარიმებას 100 ლარის ოდენობით .
საგადასახადო სისტემის ოპტიმიზაცია ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიმართულებადაა გამოკვეთილი საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგიის „საქართველო 2020“ დოკუმენტში .
უნდა აღინიშნოს საგადასახადო მიზნებისათვის გამჭvირვალობისა და ინფორმაციის გაცვლის გლობალური ფორუმის საქმიaნობის მნიშვნელოვნება. მისი ძირითადი მიზანია წევრსახელმწიფოებში საგადასახადო სფეროში გამჭვირვალობისა და ინფორმაციის გაცვლის შესახებ საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვის უზრუნველყოფა.
ამჟამად გლობალური ფორუმის წევრია 134 იურისდიქცია, მათ შორის G -20-ის და OECD-ის ყველა ქვეყანა. საქართველო საგადასახადო მიზნებისათვის გამჭvირვალობისა და ინფორმაციის გაცვლის გლობალური ფორუმის წევრი გახდა 2011 წლის 11 აპრილს.
2014 წლის 29 ოქტომბერს საქართველო არჩეულ იქნა გლობალური ფორუმის ექსპერტთა ჯგუფის წევრად (PEER REVIEW GROUP (PRG)), 2015 წლიდან _ სამი წლის ვადით. აღნიშნული ჯგუფი მუშაობს საგადასახადო გამჭვირვალობისა და ინფორმაციის გაცვლის საერთაშორისო სტანდარტის დახვეწაზე და გლობალური ფორუმის წევრი და არაწევრი სახელმწიფოების კანონმდებლობისა და პრაქტიკის შეფასებაზე. ექსპერტთა ჯგუფში გაწევრიანებულია 30 სახელმწიფო.
2013-2014 წლებში გლობალური ფორუმის ექსპერტები აქტიურად Seiswavlidnen საქართველოს საკანონმდებლო ბაზa, რომლის საფუძველზე 2014 წლის 4 აგვისტოს გლობალური ფორუმის (OECD) მიერ გამოქვეყნდა ანგარიში და აღიარებულ იქნა, რომ საგადასახადო გამჭvირვალობისა და ინფორმაციის გაცვლის კუთხით საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება გლობალური ფორუმის (OECD) მიერ დადგენილ საერთაშორისო სტანდარტებს.
2016 წლის 11 მარტს ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) საგადასახადო მიზნებისთვის გამჭვირვალობისა და ინფორმაციის გაცვლის გლობალური ფორუმის მიერ დამტკიცda საქართველოს იურისდიქციის შეფასების მეორე ფაზის ანგარიში. სამწლიანი პრაქტიკის შესწავლის შედეგად დადგინდა, რომ საქართველოში საგადასახადო მიზნებისათვის ინფორმაციის გაცვლისა და გამჭვირვალობის სფეროში მოქმედი კანონმდებლობა და პრაქტიკა შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტს (რეიტინგი: „Largely Compliant“) .
„ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილებისა და გადასახადების გადაუხდელობის აღკვეთის შესახებ“ შეთანხმებების მთავარი მიზანია ხელი შეუწყოს ქვეყნებს შორის ეკონომიკური თანამშრომლობის გაღრმავებასა და ინვესტიციების მოზიდვას. 2008 წლიდან აქტიურ ფაზაში გადავიდა აღნიშნული შეთანხმებების გაფორმება იმ ქვეყნებთან, რომლებთანაც საქართველოს გააჩნია ეკონომიკური ინტერესები. ამგვარ შეთანხმებათა ტექსტები ეფუძნება ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) მოდელს და განსაზღვრავს ქვეყნებს შორის დაბეგვრის პრინციპებს. კერძოდ, იურიდიული და ფიზიკური პირების მიერ მეორე ქვეყანაში გაწეული საქმიანობიდან მიღებული შემოსავალი დაიბეგრება იმ ქვეყანაში, სადაც იგი იქნა მიღებული ან რეზიდენტობის ქვეყანაში. შემოსავლის წყაროს ქვეყანაში დაბეგვრის შემთხვევაში, ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების მიზნით, რეზიდენტი ქვეყანა იღებს ვალდებულებას, გადასახადის გადამხდელს ჩაუთვალოს წყაროს ქვეყანაში გადახდილი გადასახადი. შეთანხმების მთავარი მიზანია ასევე, გადასახადების გადაუხდელობისაგან თავის არიდება, რაც მიიღწევა საგადასახადო მიზნებისათვის ინფორმაციის გაცვლის საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვით.
უნდა აღინიშნოს, რომ უცხოურ ინვესტიციათა შემოდინების მხარდასაჭერად საქართველოს საგადასახადო კოდექსში შემოღებულ იქნა სპეციალური სტატუსები: საერთაშორისო საწარმო და უცხოური კომპანიის ფილიალი. საინვესტიციო მიზნებისათვის შეიქმნა სპეციალური ეკონომიკური ზონები, სადაც ინვესტორთათვის დაბგევრა ნულპროცენტიანი განაკვეთით არსებობს.
უცხოურ ინვესტორებთან დაკავშირებით შემოღებულ იქნა სპეციალური საგადასახადო შეღავათები :
• სხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით დამატებული ღირებულებისა და სოციალური გადასახადების არარსებობა;
• კაპიტალის დანახარჯები შესაძლებელია გამოiქვითos ინვესტიციის განხორციელების წელს, ნებადართულია ზარალის გადატანის 10 წლიანი პერიოდის გამოყენება;
• კაპიტალის აფასებით მიღებული შემოსავლების დაბეგვრისგან გათავისუფლება;
• ქონების გადასახადისაგან გათავისუფლება;
• უცხო წყაროდან მიღებული შემოსავლის დაბეგვრისაგან გათავისუფლება.
თუ შევადარებთ იმ საგადასახადო განაკვეთებს, (იხ. დიაგრამა 1) , რაც გამოიყენება უცხოური ინვესტიციების განმaხორციელებელი და რეზიდენტი კომპანიების მიმართ, ცხადი ხდება, რომ უცხოური ინვესტიციების განმaხორციელებელი კომპანიების მიმართ მიდგომა საკმაოდ ლიბერალურია შემოსავლებისა და მოგების დაბეგვრის კუთხით.

დიაგარამა 1. შემოსავლების, დივიდენდებისა და პროცენტების დაბეგვრა
2004-2014 წწ.

საინტერესოა, როგორ ასტიმულირებს ცალკეულ ქვეყნებში საგადასახადო პოლიტიკა მცირე და საშუალო მეწარმეობას. ამ მხრივ გამორჩეულია დიდი ბრიტანეთი, აშშ, გერმანია, იტალია, ფინეთი. დიდი ბრიტანეთის მცირე საწარმოები გათავისუფლებულნი არიან მოგების გადასახადისაგან ინფორმაციულ და ტელეკომუნიკაციურ ტექნოლოგიებზე მიმართულ სახსრებზე, აგრეთვე აქვთ შეღავათები დღგ გადახდისას და ქონების ადგილობრივ გადასახადზე. ის საწარმოები, რომელთა ბრუნვა არ აღემატება 56 ათას გირვანქა სტერლინგს, საერთოდ არ ექვემდებარებიან რეგისტრაციას სამეფო სამსახურის საბაჟო და აქციზების ადგილობრივ განყოფილებებში დღგ ან აქციზის გადახდის მიზნით. გარდა ამისა, მოგების გადასახადის პროგრესული სკალა, რომელიც მოქმედებს გაერთიანებულ სამეფოში, ყველაზე მეტად მოგებიანია უშუალოდ მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის. მცირე ბიზნესს აქვს ცალკეული შეღავათები საგადასახადო ანგარიშგების წარმოებაში. მეტიც, ამჯერად მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის მოქმედებს წლიური მოგებიდან 825 გირვანქა სტერლინგის გადახდის შეღავათი, თუ ფინანსური ანგარიშგება იქნება შესრულებული ელექტრონული სახით.
დიდ ბრიტანეთში მოქმედებს მცირე საწარმოებზე გარანტირებული სესხების პროგრამა. პროგრამის მიხედვით, მცირე ბიზნესის სამსახური კომერციულ ბანკს კრედიტების ღირებულების 75%-მდე დაბრუნების გარანტიას აძლევს მცირე საწარმოს გადახდისუუნარობის შემთხვევაში. კომერციულ ბანკებზე გარანტიების გაცემის გარდა, მცირე და საშუალო ბიზნესის ხელშეწყობა ხორციელდება აგრეთვე რეგიონულ დონეზე სხვადასხვა ფონდების გამოყენებით .
საქართველოს საგადასახადო სფეროში იკვეთება ყურადსაღები პრობლემები. უნდა ვაღიაროთ, რომ საგადასახადო ორგანოებს საქმე აქვთ საზოგადოებასთან, რომელიც ტრადიციულად გაურბოდა გადასახადების გადახდას. საქართველოში გადასახადების გადახდის კულტურა შედარებით განუვითარებელია, რაც აიხსნება კოლონიალიზმით და სახელმწიფოს სისუსტით, ასევე იმით, რომ საზოგადოება ვერ ხედავს კავშირს გადასახადებსა და პირად სარგებელს შორის.
საგადასახადო სფეროში არსებული სისუსტეები ასახულია ბიზნესის კეთების ანგარიშში, რომლის მიხედვით საქართველოს შემდეგი პოზიციები უკავია:
• გადახდისუუნარობის პროცედურები - 108-ე ადგილი;
• კრედიტორთა მოთხოვნის დაკმაყოფილების დონე (%) – 33,6%

დიაგრამა 2. საქართველოს პოზიცია „Doing Business“-ის რეტინგის მიხედვით

მსოფლიო ბანკი და „Doing Business“-ი უკვე მეათე წელია მსოფლიოს სახელმწიფოთა უმრავლესობას აფასებს ბიზნესისთვის ხელსაყრელი გარემოს არსებობის თვალსაზრისით. ზემოთ მოყვანილი თვალსაჩინოებებიდან ჩანს საქართველოს მიერ დაკავებული ადგილი ცალკეული მახასიათებლის მიხედვით. უნდა ითქვას, რომ „Doing Business“-ის გამოკვლევას გააჩნია ერთი მნიშვნელოვანი ნაკლი, ის სიტუაციას აფასებს უფრო მეტად ფორმალური კუთხით, ანუ სახელმწიფოებში მოქმედი კანონმდებლობისა და ნორმატიული აქტების ანალიზის ფონზე და ჩრდილში რჩება ქვეყნის შიგნით არსებული არაფორმალური ურთიერთობები და ზოგადი პოლიტიკური ვითარება, რაც ზოგჯერ უფრო მეტ გავლენას ახდენს საინვესტიციო გარემოზე, ვიდრე საკანონმდებლო სივრცე.
საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი აქვს ადგილობრივი კაპიტალის ბაზარზე დაფინანსების მოზიდვის და ვენჩერულ კაპიტალზე ხელმისაწვდომობის მიხედვით. ასევე, ვენჩურული და კერძო კაპიტალისთვის ქვეყნის მიმზიდველობის ინდექსში (2013) საქართველო 118 ქვეყნიდან 72-ე ადგილზეა.

დიაგრამა 3. ვენჩურული და კერძო კაპიტალისთვის ქვეყნის მიმზიდველობის ინდექსი (2015)

ახალი საწარმოების შექმნის კუთხით აუცილებელია ინსტიტუციურ-სამართლებრივი ბაზისა და ბიზნესგარემოს გაუმჯობესება, ეკონომიკის ლიბერალიზაციის პროცესის დაჩქარება და ფინანსური სექტორის გაჯანსაღება. ამ მხრივ საგადასახადო ფაქტორები მნიშვნელოვან როლს თამაშობს. გატარებულმა საგადასახადო და ეკონომიკური რეგულირების რეფორმებმა 2005-2015 წლებში საქართველოს უცხოელ ინვესტორთა თვალში მოუტანა უცხოური ინვესტიციებისათვის ეფექტიანი საინვესტიციო გარემოს მქონე ქვეყნის იმიჯი, რაც, ასევე აისახა რიგ საერთაშორისო მოხსენებებსა და რეიტინგებში. საგადასახადო ფაქტორებს შორის კი უცხოური ინვესტიციებისათვის უფრო მნიშვნელოვანი პრაქტიკაში არსებული საგადასახადო რეგულირების თავისებურებებია ვიდრე კანონმდებლობით განსაზღვრული საგადასახადო განაკვეთები.
მცირე და საშუალო ბიზნესში საგადასახადო სისტემის სრულყოფის მიზნით სასურველია შემდეგი ღონისძიებების განხორციელება და მონიტორინგი:
• ქვეყნის შეფარდებითი უპირატესობების განსაზღვრა საინვესტიციო პოტენციალის ჭრილში და შესაბამისი საინვესტიციო პროექტების ინიცირება მცირე და საშუალო მეწარმეობაში;
• ქვეყნის საგადასახადო კოდექსის სრულყოფა და მცირე და საშუალო მეწარმეობის ხელშემწყობი საგადასახადო შეღავათების დაწესება როგორც ადგილობრივი, ასევე უცხოელი მეწარმეებისათვის;
• საგადასახადო სისტემის საერთაშორისო სტანდარტებთან ჰარმონიზაციის პროცესის დაჩქარება, რათა აღნიშნულმა ხელი შეუწყოს მცირე და საშუალო მეწარმეების საქმიანობის სტიმულირებას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ერქომაიშვილი გ., ხარაიშვილი ე., ფირმის ეკონომიკა, გამომცემლობა „უნივერსალი“, თბილისი, 2015.
2. ჩიკვილაძე მ., კოპალეიშვილი თ., გადასახადები და დაბეგვრა, გამომცემლობა „ფავორიტი პრინტი“, თბილისი, 2011.
3. საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია: საქართველო 2020 http://www.mof.ge/ViewFile.aspx?Id=64
4. საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს ანგარიში 2016.
http://www.economy.ge/uploads/ek_ciprebshi/reitingebi/reitingebi_geo/GCI_2016 2017_GEO_13.12.16.pdf
5. „საქართველოს ეკონომიკის მიმოხილვა“ ფინანსთა სამინისტროს ანგარიში, სექტემბერი 2016.
http://www.economy.ge/uploads/ek_ciprebshi/reitingebi/reitingebi_geo/Doing_Business_2017_-_GEO_8.12.pdf
6.საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო (ხელშეკრულებები ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების შესახებ) - http://www.mof.ge/4793
7. საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო (უმსხვილესი ინვესტორი ქვეყნები).
http://www.economy.ge/uploads/ek_mimokhilva/fdi_investiciebi/investments_2015.09_geo.pdf
8.საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (სტატისტიკური გამოკვლევა "საგარეო ეკონომიკური საქმიანობის შესახებ").
http://geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/bop/FDI_2016Q3-GEO- with%20cover.pdf
9.კონკურენტუნარიანობის ინდექსი 2016 http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2016/competitiveness-rankings/
10. მსოფლიო ბანკის ანგარიში „ბიზნესის კეთება 2017“
http://www.doingbusiness.org/reports/global-reports/doing-business-2017
11. Dunning, John H. ‘Trade, Location of Economic Activity and MNE: A Search for an Eclectic Approach’, in B. Ohlin, P. O. Hesselborn, and P. M. Wijkman (eds.), The International Allocation of Economic Activity. London: Macmillan. 1977
12.“Global Forum of Transparency and Exchange of Information for Tax Purposes” https://www.oecd.org/tax/transparency/GFratings.pdf
13. Jensen, Nathan, Politics and Foreign Direct Investment; Michingan Studies in International Economy, 2012
14. OECD-Detailed Benchmark Definition of Foreign Direct Investment (Paris OECD 1996) Third edition.
15. Olivier De Schutter, Johan Swinnen, Jan Wouters, Foreign Direct Investment and Human Development: The Law and Economics of International Investment Agreements, 2012
16. “UK tax System” https://1office.co/uk/blog/uk-tax-system-explained-foreigners/